22 godine Erdutskog sporazuma
Poštovani gosti, uvažene kolegice i kolege!
Čast mi je i zadovoljstvo što Vas sve mogu pozdraviti u ime Zajedničkog veća opština, institucije srpske zajednice nastale pre 20 godina, a koja svoje ishodište temelji na članku 12. Erdutskog sporazuma kao osnovnog sporazuma za područje istočne Slavonije, Baranje i zapadnog Srema.
Erdutski sporazum, koji je potpisan na današnji dan pre tačno 22 godine, predstavlja dokument koji je omogućio mirnu reintegraciju delova prostora Vukovarsko-sremske i Osječko-baranjske županije, koji su se nalazili pod prelaznom upravom UN-a, u ustavno-pravni poredak Republike Hrvatske.
Potpisom ovog sporazuma, Vlada Republike Hrvatske i predstavnici srpske vlasti na području pod prelaznom upravom, pokazali su volju i spremnost da mirnim putem rešavaju sve otvorene probleme i da se principom neposredne i direktne komunikacije, uz međusobno poštovanje i uvažavanje, nastoje rešiti sva ona pitanja koja su od važnosti, kako za jednu tako i za drugu stranu.
Sam Erdutski sporazum omogućio je demilitarizaciju ovog prostora, povratak izbeglih i raseljenih lica u njihove domove, pružio garancije za poštivanje najvišeg nivoa međunarodno priznatih ljudskih i osnovnih prava, osigurao pravo na povratak imovine te definisao rokove za sprovođenje lokalnih izbora, koji su trebali biti osnov za formiranje Zajedničkog veća opština kao institucije srpske zajednice na ovom području koje će štititi i usklađivati interese srpske nacionalne zajednice sa ovog prostora.
U tom smislu, Vlada Republike Hrvatske je na svojoj sednici održanoj 15.10.1998. god. donela Odluku kojom se potvrđuje da su predstavnici Vlade Republike Hrvatske, srpske etničke zajednice i UNTAES-a kao svedoka, dana 23.05.1997. godine, u skladu sa odredbom članka 4. Stavka 2. Ustavnog zakona o ljudskim pravima i slobodama i o pravima etničkih i nacionalnih zajednica ili manjina u Republici Hrvatskoj, odredbom tačke 12. Osnovnog sporazuma o području istočne Slavonije, Baranje i zapadnog Srema te odredbom stavka 4. Pisma namere Vlade Republike Hrvatske o dovršenju mirne reintegracije područja pod privremenom upravom, osnovali Zajedničko veće opština kroz donošenje Odluke o organizaciji, statusu, sastavu, nadležnostima i finansiranju ove institucije.
Ovim aktom ZVO je dobilo pravo da predlaže kandidate za dva dožupana, kandidate na položaje pomoćnika ministara u ministarstvima unutrašnjih poslova, pravosuđa, prosvete, sporta i kulture te na visoki položaj u Ministarstvu razvitka i obnove kao i u uredu za prognanike. Nadalje, ZVO dobilo je pravo da predlaže kandidate i za ostale dužnosti od javnog značaja, prati rad svojih imenovanih i izabranih predstavnika, analizira stanje u opštinama i daje predloge nadležnim telima i organizacijama višeg stepena, da osniva i upravlja informativnom i izdavačkom delatnošću srpske zajednice, da prati provođenje kulturne i prosvetne autonomije te daje predloge za njihovo ostvarenje i unapređenje. Isto tako, ZVO je dobilo obavezu da vodi brigu o ostvarivanju ljudskih, građanskih i etničkih prava srpske zajednice, da analizira i daje predloge u vezi proporcionalne zastupljenosti Srba u policiji, pravosuđu, zdravstvu i ostalim javnim službama. Našoj instituciji omogućeno je da održava kontakte sa Predsednikom Republike Hrvatske, odnosno njegovim uredom, sudeluje u izgradnji i održavanju institucionalnih veza sa drugim etničkim zajednicama u Hrvatskoj i inostranstvu kao i da sarađuje sa drugim subjektima u skladu sa svojim delokrugom rada.
Danas, kada nakon 22 godine od potpisivanja Erdutskog mirovnog sporazuma i 20 godina nakon osnivanja ZVO treba da podvučemo crtu i rezimiramo šta je postignuto, ne možemo reći da je situacija u kojoj se nalazi srpska zajednica na ovom području, ali i u celoj RH, na onom nivou kako je tada bilo planirano i zacrtano u ovim dokumentima.
Treba istaći činjenicu da je ovim sporazumom zaustavljen rat i stradanje mnogih nedužnih ljudi, da je srpskoj zajednici omogućen ostanak na svojim vekovnim ognjištima, a pripadnicima hrvatskog naroda osiguran povratak u svoje kuće i stanove, da je izvršena demilitarizacija područja i osigurana proporcionalna zastupljenost pripadnika srpske zajednice u policijskim snagama, a u to vreme, i u gotovo svim javnim i državnim službama.
Deci, pripadnicima srpske zajednice, omogućeno je da se predškolski i školski odgoj odvija na maternjem jeziku i pismu, a udruženjima čijim radom se neguje naš kulturni i nacionalni identitet omogućeni su uslovi za nesmetan rad. U to vreme poštovali su se predlozi ZVO-a vezano za imenovanje ljudi na određene pozicije i funkcije, kako je to bilo i predviđeno.
Međutim, protekom vremena, najveći deo ovih zagarantovanih prava polako je potiskivan, a u određenim vremenima količina prava koju smo dobijali zavisila je od naše pozicije u Saboru RH, odnosno od naše političke težine u tom trenutku. To nikako ne sme da bude slučaj. Naime, ona prava koja su nam zagarantovana Erdutskim sporazumom i Pismom namere Vlade RH, a koja su postala sastavni deo rezolucije Saveta Bezbednosti UN-a, zamišljena su kao univerzalna, trajna i apsolutno nepovezana sa političkim značajem i ulogom srpskih predstavnika na bilo kojim instancama.
Kako sam već naveo, u početnim fazama implementacije Erdutskog sporazuma, predlozi ZVO u gotovo svim sferama njegovog delovanja bili su prihvaćani i nije bilo značajnijih problema. Međutim, kako je vreme odmicalo, a naročito nakon odlaska misije OEBS-a koja je vršila nadzor nad primenom odredbi Erdutskog sporazuma i Pisma namere Vlade RH, situacija se postepeno pogoršavala. Iako se ovim dokumentima garantuje puna prosvetna autonomija srpske zajednice na ovom području, mi, ni nakon 20 godina od reintegracije nismo uspeli da registrujemo postojeće škole u kojima se nastava odvija na srpskom jeziku i ćiriličnom pismu kao manjinske. Podsetiću da su Opštinska veća Borova, Negoslavaca i Markušice pre skoro dve godine, a u skladu sa postojećim zakonskim propisima, zatražila prenos osnivačkih prava sa Vukovarsko-sremske županije na opštine, ali se to do danas nije dogodilo, iako zakon jasno kaže da je županija dužna preneti osnivačka prava u roku od 60 dana od dana zaprimanja takvog zahteva. Dva su kumulativna preduslova neophodna da budu ispunjena da bi se ovo realizovalo: prvo, da je Statutom navedene opštine utvrđeno da je na njenoj teritoriji, osim hrvatskog jezika i latiničnog pisma, u službenoj upotrebi i srpski jezik i ćirilično pismo. Drugi uslov je da se nastava u toj školi odvija na jeziku i pismu nacionalne manjine. Iako su svi uslovi ispunjeni, značajnijeg pomaka u ovom pravcu nema. Takođe, često imamo slučaj da županija, kao osnivaš osnovnih i srednjih škola, imenuje u školske odbore ljude koji su pripadnici većinskog naroda te se na taj način krši zakon koji govori da nacionalna struktura članova školskih odbora mora odgovarati nacionalnoj strukturi učenika koji tu školu pohađaju.
Kada govorimo o dvojezičnosti i ispisivanju naziva mesta, ulica i institucija, uz hrvatski jezik i latinicu i na srpskom jeziku i ćirilici, gotovo da nikakav pomak nije napravljen. Ulazi i izlazi iz mesta u kojima srpska zajednica čini i preko 90 % i dalje su samo na latinici, iako zakon jasno i nedvosmisleno govori da ukoliko na teritoriji određenog naselja živi minimalno 33 % pripadnika neke nacionalne manjine da ta manjina ima pravo da table sa nazivima njihovih mesta budu napisane i na jeziku i pismu te nacionalne manjine. Neke opštine su iz svojih vlastitih sredstava isfinansirale postavljanje dvojezičnih tabli, ali su iste uklonjene od strane Hrvatskih cesta.
Kada je reč o proporcionalnoj zastupljenosti pripadnika srpske zajednice u policiji, pravosuđu, zdravstvu, državnim i javnim službama, situacija nije ni malo obećavajuća niti zadovoljavajuća. Poprilično korektna situacija krajem 90-tih godina prošlog veka danas, 20 godina kasnije, nije ni malo ohrabrujuća. Na radno mesto na kojem je radio pripadnik srpske zajednice, njegovim odlaskom u penziju to radno mesto, u pravilu, dobije pripadnik većinskog naroda. Navešću samo jedan primer: Vlada RH donela je u 2015. godini plan zapošljavanja pripadnika nacionalnih manjina u ministarstvima i uredima državne uprave jer je utvrđeno da je došlo do nesrazmera vezano za proporcionalnost. Konkretno, u uredu državne uprave Vukovarsko-sremske županije planiralo se zaposliti u 2016. godini 5 pripadnika srpske zajednice. Do danas konkursi nisu raspisani niti postoje najave kada bi se to moglo desiti, a ovo je priča iz samo jedne od brojnih javnih ustanova. Situacija na lokalnom nivou, dakle kada govorimo o gradskim službama, gradskim preduzećima i slično još je nepovoljnija.
Nadalje, status ZVO kao udruženja sui generis – odnosno udruženja sa posebnim statusom, ne može biti zadovoljavajuće s obzirom da je ono nastalo na bazi međunarodnih dokumenata i rezolucije Saveta bezbednosti UN-a. Skupštinu ZVO-a čine legalno izabrani većnici u opštinska i gradska veća dok članom ostalih udruženja može postati svako, a i udruženje može registrovati svako – bitno je da se skupe najmanje tri fizičke osobe. Nadležnosti koje ima ZVO nemerljive su i neuporedive sa onima koje imaju nekakva udruženja te se svih proteklih 20 godina zalažemo da se status ZVO-a reši na jedan kvalitetniji i institucionalniji način – još uvek bez konkretnog pomaka.
Kada govorimo o medijima, možemo konstatovati da postoji svojevrsna medijska blokada kada su u pitanju pripadnici naše zajednice i naših institucija. Malo je informacija o tome šta radi i kako deluje srpska zajednica u RH na javnom servisu, ali i na lokalnim Tv stanicama. Naša Tv emisija „Hronika Slavonije, Baranje i zapadnog Srema“ emituje se u Srbiji, u inostranstvu, u Republici Srpskoj kao entitetu u BIH, ali ne i u državi u kojoj živimo. To je nešto što ćemo morati da menjamo, pogotovo što je zaključak mešovite međudržavne radne grupe da se ispoštuje reciprocitet. To znači da je naša intencija da, kao što je hrvatska zajednica u Vojvodini dobila svoju redakciju u okviru RTV, da i naš TV studio ovde u ZVO posluži kao manjinska redakcija HRT-a jer su za to odrađene sve neophodne predradnje te postoji i optički link izrađen i ostavljen za ovu svrhu.
Spomenuću još na kraju da do danas nismo uspeli rešiti pitanje srpskih civilnih žrtava rata, da postoje veliki problemi kada je u pitanju stambeno zbrinjavanje kao i isplata zaostalih penzija, a u društvu je sve više izražena ksenofobija, govor mržnje, osporavanje tekovina NOB-e i antifašističkog pokreta koji su temelj današnje države.
Moram istaći da ovo nije nekakav subjektivan prikaz stvarnosti i vremena u kojem živimo. Gotovo sve što sam naveo sadržano je i u izveštaju pučke pravobraniteljice.
Na kraju, koliko god ovo što sam rekao ne izgleda previše optimistično, želim istaći da mi se čini da u ovom vremenu i trenutku postoje ljudi i da postoje snage u društvu koje žele raditi na unapređenju demokratskih tekovina, vladavine prava i zaštiti manjinskih zajednica. Svi takvi imaće punu podršku naše institucije jer smo svesni da se nagomilani problemi ne mogu rešiti preko noći niti to očekujemo. Ono što želimo jeste otvoren dijalog o svim otvorenim stavkama i problemima sa ciljem da i mi sami damo svoj puni doprinos u afirmaciji pozitivnih društvenih vrednosti.
Za kraj da rezimiram navedeno: činjenica je da je Erdutski sporazum doneo mir, da je omogućio ljudima ostanak na ovom prostoru, a onima koji su ga napustili da se vrate, da je omogućio povratak oduzete imovine kao i demokratske izbore u kojima su pripadnici srpske zajednice mogli slobodno izabrati svoje predstavnike, kako na lokalnom tako i na višim nivoima, omogućio je formiranje naše institucije sa zadatkom da štiti i brani interese pripadnika našeg naroda. Međutim, mnogo neobavljenog posla je još uvek pred nama i mi, sa svoje strane, iskazujemo apsolutnu spremnost da budemo konstruktivan faktor u procesu njihovog rešavanja, ali i u pravcu poboljšanja celokupnih političkih, ekonomskih i svih drugih okolnosti u kojima se naša država nalazi. Želimo da budemo most saradnje između Republike Hrvatske i Republike Srbije, želimo graditi što tešnje i kvalitetnije odnose sa većinskim narodom, da damo svoj doprinos razvoju i prosperitetu Republike Hrvatske i svih njenih stanovnika.
ZVO želi što je moguće veći broj partnera i saradnika sa hrvatske strane kako bi zajedno kreirali programe i projekte od interesa za celo ovo područje, dakle koji će biti od koristi kako pripadnicima većinskog, tako i pripadnicima srpskog kao manjinskog naroda.
Samo povezani , usmereni jedni prema drugima bićemo u mogućnosti kreirati korake ka boljoj i srećnijoj budućnosti za nas i naše potomke.FO
FOTOGRAFIJE:
